Davranış Psikolojisi Ders Notları
DAVRANIŞ PSİKOLOJİSİ DERS NOTU:
DERSİN AMACI: psikoloji biliminin görüşleri doğrultusunda, trafik ve yol güvenliği ile alakalı veriler vermektir. Yollarda tutum belirleyicisi durumda olan etmenler, etmenler ve bunların tutum üzerindeki yansımaları üstünde durulacak, genel manasıyla trafik psikolojisi ile alakalı açıklamalar yapılacaktır.
DAVRANIŞ NEDİR?
Bireyin gözlenebilir bütün hareketleri ” tutum ” olarak adlandırılır. Davranışın ortaya çıkması amaçlı onu ortaya çıkarıcı bir faktöre başka bir deyişle tetikleyiciye gereksinim vardır. Mesela birdenbire yola fırlayan bir yaya kornaya dokunmak davranışının tetikleyicisidir. Benzer doğrultuda; her tutum kesinlikle bir netice doğurur. Korna çalma davranışının sonucunda yaya kenara çekilir. Tutumu anlayabilmek amaçlı ne sebeple ortaya çıktığını başka bir deyişle tetikleyicilerini ve doğurduğu neticeleri ele almak gerekir. Trafik şartları tarafından düşünecek olursak; trafik ışıklarını, zaman kaybetmek istemediği amaçlı kırmızı ışıklarda geçen bir sürücüyü varsayalım . Zaman hasılatı bir tetikleyici görevindedir ve hız artışını doğurur. Hız artışının sonucunda da radar cezası yeme ortaya çıkmaktadır. Başka Bir Deyişle hız arttırma davranışının tetikleyicisi durumda olan zaman hasılatı hüküm yeme neticenini doğurmaktadır.
DAVRANIŞ PSİKOLOJİSİ
Davranış bilimi olarak tanımlanan psikoloji biliminin amacı, birey ve hayvan davranışını incelemektir. Psikoloji biliminin iş sahaları her geçtiğimiz gün artmaktadır. Son on senelik süreç içerisinde iş alanlarının arasına trafik ortamı da girmiştir. Bu çerçevede yollarda birey davranışlarının incelenmesiyle başlayan çalışmalar, emniyetli sürücülük, sürücülük yetenekleri , yol ve otomobil ile sürücünün etkileşimi, yaya tutumu benzeri farklı konuları incelemektedir.
TRAFİK PSİKOLOJİSİ
Genel çerçevede baktığımızda yeryüzünde trafik psikolojinin tarihi bir sürü eskilere dayanmamaktadır. Trafik psikolojisinin tarihi alandaki ilk çalışmalara bakmak gerekirse; bir an önce 1920 senesinde yapılan ulaşım psikolojisi toplantısını görmekteyiz. 1921 senesi bakımından sürücü seçiminde ruhsal süreçlerin gündeme geldiğini görmekteyiz. Bu senelerde , otobüs sürücülerinin kabiliyet testinden geçmeleri bir şart olarak getirilmiştir. 1955 – 1970; içinde ise talihsiz talihsiz kaza sayısının çabuk artışı mecburi legal şartları gündeme getirmiştir; güven kemeri, hız limitleri, içki v.s. Ancak 1960 – 1980 senelerinde otomobil sayısındaki artışa paralel olarak talihsiz talihsiz kaza sayısında da yükseliş olmuştur. Bu da yalnızca şart koymanın yeteri kadar olmadığını göstermiştir. Yol güvenliği tedavi siyasetleri , resmi denetim müesseselerinin kurulması , medyadaki kampanyalar, ergonomiye (Ergonomi: İş Bilim) ilişkili olarak araştırmalar trafik psikolojisinin gelişmesine ne sebeple olmuştur. Bu dönemle beraber psikoloji, ilçelerin insana ilişkili nedenlerini araştırmaya başladı, rizikoları inceledi ve öğrenme kuramlarını faydalanarak kişileri ek olarak iyi sürücü olmaları amaçlı eğitmeye başladı. Psikologlar iş tahlili tekniğini geliştirerek; sürücü koltuğu, oturumu ve trafik işaretlerini en güzel biçimde tasarlamaya destek olmuşlardır. 1960′larda Avrupa’da talihsiz talihsiz kaza oranlarının çoğalmasıyla emniyetli sürücülük konularında her yaş ve cinste araca göre kampanyalar kurulmuş ve her sürücünün kurallara uyması amaçlı güvenliği öğrenmeleri amaçlamıştır. 1990lı yıllarla beraber psikologlar çoğalış bütün yeryüzünde ve bilhassa de Avrupa’da trafik psikolojisi sahasına, yol güvenliğine katkı sağlamak için çalışmalarını yoğunlaştırmışlardır. Bu alandaki, en yetkin meydana geldiği konular; sürücü seçimi, sürücü tedavisi , geliştirmesidir. Trafik Ortamı alanında psikoloji biliminin ve psikologların basit amacı; trafik toplumunu riskli sürücülerden savunmaktır. Uzunca vadede toplumun trafik kültürünü en üst seviyeye çıkarmak, risk grubunda ki sürücülerin tamamen düşüncelerini değiştirtmek ve çağdaş trafik ortamına ahenk sağlamlarına destekçi olmak .
SÜRÜCÜLÜK NEDİR?
Gibson ve Crooks’a yönelik sürücülük belli bir tabanda , bir otomobil sayesinde ( otomobil ), bir varış noktasına davranış etmektir. Buradaki en basit etkinlik Otomobilin hız ve istikametini tespit edildiği bir yörüngeye (yol) girmek ve bu yörüngenin mekansal kısıtlıklarına ( yöntemin yapısı) uyarak, karşılaşılan engellere çarpamadan ( öbür otomobiller , yayalar vb.) ilerlemeyi başarmaktır. Bu sebeplerle sürücülük, etrafsal bilginin uyumlu zaman ve mesafede şoföre erişmesini ve daha sonraki trafik ortamını ihtimal etmeyi imkanı sunan görme algısı (Idrak: dünyaya ilişkili olarak verilerin alınmasını imkanı sunan sistemdir; 5 duyu ile olabilir . Bunların en ehemmiyetlisi görme algısıdır. ) ile olabilir . Birey bir daha sonra yapacağı tutumu bu verilere yönelik ayarlar ve hüküm verir. Psikoloji bilimi sürücü tutumu ile alakalı çeşitli tanımlamalar yapmakla beraber basit model tanımlardan biri olarak Hugue’nin sürücü davranış modeline değinilebilir.
HUGUENİN SÜRÜCÜ DAVRANIŞ MODELİ
Hugue’ne yönelik sürücü davranışını ortaya getiren ve bir tüm olarak ele meydan 3 basit birleşen vardır.
A. YATKINLIKLAR
SÜRÜŞ UYGUNLUĞU: Sürücünün otomobil sürmek amaçlı fizyolojik ve ruhsal yatkınlığı olarak tanımlanmaktadır. Şunlar bireyin kazada oyun oynayan bir takım becerilerden yoksun olmasıdır. Örn; görüntü idrak ( görüntü olarak harici dünyayı başka bir deyişle etrafı idrak etme yeteneği ), seçici uyarı ( etraftaki farklılıkları yakalayabilme yeteneği ), reaksiyon zamanı ( reaksiyon vermedeki süre/ne civarı çabuk reaksiyon verdiği).
SÜRÜCÜ NİTELİKLERİ: Otomobil kullanmak amaçlı sonradan alınan fizyolojik ve psikoloji niteliklerdir. Örn, otomobil kullanmayı öğrenme, tecrübe , öğrenilen kazanılan algılar, beklentiler ve belleğin rolü v.b.
SÜRÜCÜ KAPASİTESİ: Sürücünün o esnadaki otomobil kullanma yeteneği , uygunluk ve kapasitesinden az olabilmektedir . Örneğin; içki , ilaç yorgunluk tesirleri .
B. DAVRANIŞ BELİRLEYİCİ (Davranışlar, Bilgi Asimilasyonu, Motor Beceriler)
DAVRANIŞIN BELİRLEYİCİ DURUMDA OLAN TUTUMLAR: Huzursuz edici uyaranlara verilecek reaksiyonları , bireyin muadil reaksiyonlar içinde sıralaması. Bireyin bizzat değer sistemine yönelik davranış etmesi.
BİLGİ ASİMİLASYONU/BİLGİ ÖZÜMSEME: Nesnelerin şartların gözlenmesi ve değerlendirilmesi.
MOTOR BECERİLERİ: Beden ve vücudun parçalarının zaman ve mekâna uyumlu bir şekilde davranış etmesi. Bedenin koordinasyonu.
C. DURUMSAL ETKENLER:
RUTİN DURUMLAR: Hareketlerin hüküm ve tercih gerektirmeyecek şekilde otomatik olarak işlemesi. Öğrenme sonucu olarak hareketlerin otomatikleşmesi. Acemiliğin atılması.
KARMAŞIK DURUMLAR: Muadil reaksiyonlar içinde tercih yapılmasını gerektiren vaziyetler . Çoğunluka aciliyetli vaziyetler .
SAPKIN ŞOFÖR DAVRANIŞLARI
Yolda inşa edilmesi uyumlu olmayan şoför tutumları “sapkın şoför ” tutumu olarak isimlendirilir. Şoför davranışını inceleyen çeşitli araştırmalar, sapkın şoför davranışını çeşitli biçimlerde sınıflandırmıştır. Ne var ki sık sık sapkın şoför tutumu temelde ikiye ayrılmıştır. Şunlar yanlışlar ve ihlallerdir. Sapkın şoför davranışının bu iki farklı şeklinin ruhsal kaynaklarının çeşitli meydana geldiği benzeri , tedbire şekillerinde de çeşitli meydana geldiği düşünülmektedir. Partner bir fikir , hataların bilginin hata işlenmesi neticesi ortaya çıktığı, ihalelerin ise motivasyonel (Motivasyon: istekleri, arzuları, ihtiyaçları , dürtüleri ve alakaları içeren genel bir kavramdır. Açlık, susuzluk, cinsellik benzeri bedensel gereksinimler temelli durumda olan güdüler “dürtü” olarak isimlendirilir. İnsana has durumda olan başarma talebi benzeri yüksek dürtülere de gereksinme başka bir deyişle gereksinim denir. Güdülere organizmayı uyarır ve hizmete geçirir, organizmanın davranışını belli bir emele gerçek yöneltir. İhlallerde sürücünün tutumu niyetlilik içerirken, hatalarda niyetlilik mevzubahis değildir. Yanlışlar , kişilerin bilişsel işlevler ile açıklanabilirken, toplumsal bir olgu durumda olan ihalelerle ancak organizasyonel ya da yaşamsal anlamda ele alındığında anlaşılabilir. Yanlışlar sık sık tasarılanan fiilin neticenine erişmesi olarak tanımlanmıştır. Reason ve dostları temelde 2 tip hatadan bahsetmektedirler.
1. Dalgınlıklar ve Unutkanlıklar: Fiilin istemeden niyetten sapmasıdır. Örneğin; ikaz sunmak istiyorken , silecekleri çalıştırmak, trafik işaretlerini hata okuyup, hata yola girmek, kontağı çevirmeden gaza basıp aracı davranış ettirmeye çalışmak, aracı park ettiği yeri karıştırmak, hangi viteste meydana geldiğini hatırlamayıp elle kontrole etmek, A istikametine gitmeyi planlarken B yönü sık kullandığı bir yol meydana geldiği amaçlı kendini ansızın B istikametine giden bir yöntemde bulmak, uzunca farları açık unutup farklı bir sürücünün uyarmasıyla farkına varmak benzeri …
2. Yanlışlıklar: İstenen emele varmak amaçlı tasarılanan fiilin yönteminin hata olması. Örneğin; geçmeye çalıştığı Otomobilin hızının hata ihtimal edilmesi, bir kavşakta hata yere girme, park edeceği boşluğu hata ihtimal edip park ederken bitişikteki aracı sıyırma. Ek Olarak ileriki dönemde uzmanlar dalgınlıklar ve unutkanlığı da birbirinden ayırmışlardır. Dalgınlık bahsedildiği gibi; fiilin tasarılandığı benzeri olmamasıdır. Örneğin; sinyal sunmak istiyorken silecekleri çalıştırmak ya da trafik işaretlerini hata okuyup hata yola girme benzeri . Unutkanlıklar ise; alışılagelmiş hafıza yetersizliklerini içermektedir. Örneğin; artık gittiği yolu hatırlamayarak ya da trafik ışığında, dördüncü viteste kalmaya çalışmak benzeri . Yanlış bir şekilde hedef seçimleri, bu amaç ya da hedeflere ulaşma şekli ve ya her ikisini de içeren yargısal ve/veya netice sunmaya karşı süreçlerdeki eksikliklerden kaynaklanmaktadır. Yanlışlar çoğunlukla kişinin zihinsel süreçle açıklanırken, ihlaller; davranışların alışkanlıkları, normlar, kurallar benzeri süreçlerle tertip ettiği toplumsal ortamda tanımlanabilmektedir. İhlaller potansiyel olarak tehlikeli bir ortamda, güvenliği sağlamak amaçlı gereken kurallardan ve gereken uygulamalardan profesyonel olarak sapma olarak tanımlanmaktadır. Bu uygulamaların her an resmi olarak anlam edilmesi gerekmez. Şartları ihlal etmeden hata inşa etmek olasıdır . Benzer olarak bir ihlalin kesinlikle hata içermesi gerekmez.
Ders notunu görüntülemek/sisteminize indirmek için tıklayın
İlgili ders hakkında tüm ders notları dosya olarak sistemimize yüklenmiştir. Ders notlarını görüntüleyebilmek için ücretsiz bir Pdf Reader temin etmeniz gerekmektedir. Eğer ders notlarını görüntülemekte sıkıntı çekiyorsanız buraya tıklayarak ilgili programı sisteminize kurarak görüntüleyebilirsiniz.
Davranış Psikolojisi Ders Notları
Davranış Psikolojisi Ders Notları
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder